|
TEMEL TASARIM
ÇİZGİ
Öğr. Gör. Tülay ÇELLEK*
Sanatın çizgi ile başladığı bir gerçektir. Bu nedenle sanat eğitiminde çizgi çok önemli ve temeldir. Göz
nesneyi görürken el çizgiyi gerçekleştirir. Önceleri yani çocuklukta
hayal dünyası, çizgi yoluyla dışarı vurulurken büyüme sürecinde
dış dünya gerçekliği de eğitim bağlamında, çizgi ile ortaya konur.
Nesneyi görme biçimi, zaman içinde görme alışkanlığı geliştikçe
temel elemanlara indirgenmeye başlar. Örneğin iki figürün gözleri
arasındaki bakışın çizgi oluşturması gibi. Çünkü çizgi, gözü kalınlık
üzerinde değil, izlemiş olduğu yol üzerinde gezdirir.
Çizgiyi tanımlayacak olursak; bir noktanın verilen doğrultudaki
uzantısı çizgidir. Genişlik ve uzunluğu ne olursa olsun, eğer
biçimi bir çizgi etkisi yaratıyorsa, ona çizgi diyebiliriz. Çizgi,
noktanın aralıksız hareketinden doğan kavramdır. Mesafenin derinlik
ve genişliğine gitmeden, uzunluk yönünde giden noktalar bütünlüğüdür.
Bir sınır belirleyici olarak ta değerlendirilir.
Doğaya bakıldığında çeşitli çizgisel yapıyla karşılaşırız.
İnsan elinden çıkan malzemeler de çizgisel etki bırakabilir. Önemli
olan bu zengin verilerden yararlanmaktır.
YTÜ MYO Fotoğraf Programı |
Temel sanat eğitiminde, çizginin farklı yapısı, birbirleriyle
ilintisi, farklı gereçlerle farklı yorumları söz konusudur. Çizginin
şekilleri ve birbiriyle olan ilintisinden doğan farklılık bizde
farklı etkiler bırakır. Hareket, durgunluk, derinlik vs. gibi.
Çizginin karakterini iki yönde inceleyebiliriz:
* Çizginin biçimi yönünden,
* Çizginin konumu yönünden.
Çizginin biçimi yönünden karakteri; bir doğru, bir dalgalı eğri
ve bir kırık çizgi ele alalım. Bunların bir an yazı gibi okunduğunu
varsayıp okumaya çalışırsak, doğru sürekli ve kesintisiz okunur.
Dalgalı eğride hareket olduğu halde tamamen birinciden farklıdır.
Demek ki burada okuma süreklidir, ancak biteviye değildir. Kırık
çizgi de okuma göz için daha yorucu ve uzundur.
Çizginin konumu yönünden karakteri; aynı çizgileri,
izleyiciye yatay olarak değil de, eğik ya da düşey olarak
sunarsak farklı etkiler elde ederiz. Yatay bir doğrunun karakteri
hareketsizlik ve statikliktir. Düşey konumda doğru ise özellikle
dinamiktir. Eğik doğru, eğim derecesine göre hareketsizlik ve
dinamizm arasında tam bir seri karakteri içerir. Doğrunun karakteri
süreklilik ve düzgünlük ve buna ek olarak durumuna göre dinamizm
ya da devingenliktir. Dalgalı eğriye gelince, düzgün ve yatay
ise statik karakterlidir. Düzensiz ve yatay ise dinamiktir. Düzgün
ve düzensiz, düşey olarak düzenlenmişse dinamiktir. Eğik olarak
düzenlendiği zaman, daima dinamiktir. Fakat yatay duruma yaklaştıkça
statikliğe de yaklaşır. Kırık çizginin dinamizm ve hareketsizlik
karakteri dalgalı eğri ile benzerdir. Yön, doğrultuda tasarımda
önemli ögedir. Kırık çizgi sertliği, dalgalı, eğri çizgiler yumuşaklığı
çağrıştırır. Çizgilerin görsel anlatımdaki etkilerine gelince;
düz, paralel , yatay çizgiler durağanlık, dikey çizgiler dinamizm
etkisi uyandırırlar. Kırık çizgiler karmaşa yaratır. Sıklaşan
seyrekleşen çizgiler ritmi oluştururlar. Birbiriyle ilişkili,
belli sistemlerle kalınlaşan incelen, uzaklaşan, yaklaşan, uzayan,
kısalan çizgiler yüzeye optik bir hareket kazandırır. Yumuşak
kavisler sakinlik, yumuşaklık göstergesidir. Ani kırılmalar coşku
etkisi yapar. Çizgi, iskeleti gerçekleşir. Aynen, biteviye yinelenen
çizgiler monotonluğu beraberinde getirir. Çizgi, görsel düzende
hareketi, dengeyi, dokuyu, zıtlığı bütünlüğü oluşturur. Çizgilerin
biçimleri ve birbiriyle olan ilintileri bizde farklı etkiler uyandırır.
Önemli olan bu duyumun sanatsal bağlamda doğru değerlendirilmesi
ve yaratıcı bir tasarımla olgunlaştırılmasıdır
F. Stella
|
MUGSF Çalışması |
Bridget |
Roy de Carava |
Fotoğrafik kompozisyonda da çizgi, resimde olduğu gibi, temeldir.
Kadrajda yer alan çizgilerin düzenlenmesi ya da seçilmesi kompozisyonun
ilginç olması açısından önemlidir. Çizgilerin biçimlerinin çağrıştırdığı
ya da bizde bıraktığı etkilerin yanında kullanılan diğer elemanlarla
birlikte oluşturduğu dengeye de bakmak gerekir. Aşırı sert ve hakim
çizgiler ya da çizginin yeri fotoğrafı bölebilir... Birde görünmeyen,
gözümüzün tamamladığı çizgiler vardır. Bu tarz, grafiksel çalışmalarda
rol oynar.
A.Kertész |
A.Kertész |
YTÜ MYO Fotoğraf Programı |
Doğaya baktığımızda çizgisel etki yapan bir hayli biçime,
yapıya rastlarız. Ağaç gövdeleri, dalları, zebranın çizgileri,
otlar, yaprağın damarları, yaşlı derideki kırışıklıklar, buğday
başakları, kedinin bıyıkları, iskelet, kemikler, ahşap dokular,
mısır püskülleri, çınar, kirazın sapı, pırasa, pazı, lahana...
Bu örnekleri bir hayli çoğaltabiliriz. Ayrıca, teller, direkler,
yollar, trafik işaretleri, tarla sınırları, sürülen tarla, kumaşlar,
çıtalar vb. çizgiye örnek olarak verilebilir.
Çizgisel anlatımda çıkış getirebilecek bazı prensipler:
1- Çizgi öncesi: Bir sis perdesi arkasındaki ışığın belirsiz
görünümü,
2- Çizgisel aralıktan sızan ışığın belirgin bir doğrular demeti
halinde yayılması,
3 - Işık demeti: Bir kaynaktan çıkan güneş ışınlarının
belirsiz yayılışı,
4- Başlama ve bitim noktaları belli doğrular, ( doğru parçaları
)
5- Çıkış noktasında kesinlik taşıyan ışınların karanlıkta uzaklaştıkça
belirsizleşmesi ve yayılması,
6- İki ya da daha çok bağımsız çizgilerin kesişmeleri,
7- En az bir noktaya bağımlı çizgi,
8- Bağımlı çizgiler ( formları kuşatan çizgiler ),
9- Bağımlı çizgiler ( formların iç yapılarını belirleyen çizgiler
),
10- Dolaylı çizgiler,
11- Bir doğrunun taşıdığı sapmalarla sağlanan yön tesirleriyle
kesişme, değme, kopma noktaları ile oluşan çizgisel yapı,
12- Çizgisel uzunluk değerleri; eşit aralıklı farklı
paralel çizgilerin oluşturduğu yapı,
13- Çizgisel uzunluk çeşitlemeleri: Bir ana doğru üzerinde
farklı boylu eşit aralıklı paralel çizgilerin oluşturduğu yapı,
14- Eğri yönlü paralel doğrular üzerindeki serbest uzunluk
çeşitlemeleri ( aralıklar farklı )
15- Paralel çizgilerin büyüyen aralıklarla oluşturdukları
düzen,
16- Formun yapısını izleyen belirleyici kısa çizgi parçalarının
oluşturduğu düzen
17- Kısa, düz ve eş değerdeki çizgilerin serbest yönle
oluşturdukları düzen,
18- Bir objenin yüzeysel görünümünü ifadelendiren küçük
çizgiler,
19- Çizgisel kalınlık dizileri,
20- Çeşitli uzunluk, kalınlık ve aralıklı çizgi çeşitlemeleri,
21-Bir yönlü çizginin diğer yönlü çizgi ile kesilerek
durdurulması,
22- Çizgisel form: Eğriler, yaylar, kırılmalar ve bunların
oluşturduğu gerilim,
23- Dikey ve yatay çizgiler, spiral çizgiler vs.
24- Serbest,
25- Belli bir çizgiyle doldurma ve tarama,
26- Çizgiyle boşluk ve derinlik,
27- Çizgi - doku,
28- Çizgiyle ton,
29- Değişik nitelikteki çizgilerle aynı fon üzerinde
serbest çalışma,
30- Eş aralıklı, aynı kalınlıkta paralel çizgiler,
31- Değişik aralıklı ve farklı kalınlıkta düz çizgiler,
32- Yuvarlak çizgiler,
33- Kesişen çizgiler, ( doğru, eğri )
34- Kesişen
dairesel çizgiler,
35- Birbirini
kesen kalın-ince, sık-seyrek çizgiler,
36-
Birbirini kesen kısa çizgi demetleri,
37- Formları
kuşatan çizgiler
38- Formların
iç yapılarını belirleyen çizgiler
39- Farklı
boy ve kalınlıktaki çizgilerin oluşturduğu düzen,
40- Çeşitli
uzunluk, kalınlık ve aralıkta çizgi çeşitlemeleri
41- Çizgisel
form; eğriler, yaylar, kırılmalar ve bunların oluşturduğu düzen,
42- Devamlı
bir çizgi üzerinde doğru, eğri zıtlıkları ile oluşan düzen,
43- Paralel
ve düz çizgilerin kırılarak yön değiştirmesi ile oluşan düzen,
44- Merkezkaç
ve merkezcil çizgiler,
45- Bir
ana çizgiyi destekleyen çizgiler,
46- Spiral
çizgiler.
Bu sayılan sistemlere
daha bir çok sistem eklenebilir.
Çizgisel çalışmalardan
örnekler, Rembrandt, H. Matisse, W. Kandisky, Picasso, E.
Heckel, E. L, Kirchner. K. R. Schmidt Rottluff, P. Mondrian,
F. Picabıa, Pollock, J. Miro, F. Léger, K. Haring, K.
Matsui, R.de Carava ( fotoğraf), A. Adams (foto ), A. Stieglitz
( foto ), A. Kertész ( foto ), Sema Dilmen ( fotoğraf )
A.Adams |
A.Kertész |
E.L.Kirchner |
P.Picasso |
Pollock
|
Sema Dilmen |
YTÜ MYO Fotoğraf Programı |
YTUMYO Serigrafi Çalışması |
Malzemeler : Resim kağıdı,
fon kağıdı, çeşitli uçlar, tarama ucu, çeşitli kalemler, ip, kumaş,
kamış, cetvel, fotoğrafik malzemeler, kolaj malzemeleri vs.
*YTÜ SANTAS
|
