Objektif

OBJEKTIF

Fotoğraf makinesinin en önemli kısımlarından birisi de objektifleridir. objektifler formülleri, yapıları ve kaliteleri ne olursa olsun bazı değişmez optik kurallara uygun olarak tek veya birkaç mercek sisteminden meydana gelmişlerdir. objektif, fotoğrafı çekilecek konunun bütün noktalarından yansıyarak gelen ışınları odak noktasında asal eksene dik odak düzleminde toplayarak konunun küçük bir görüntüsünün oluşmasını sağlar.

Kitabımızın optik bölümünde bir merceğin odak noktası ve odak uzaklığı hakkında gerekli bilgi verilmişti. objektif birden fazla mercekten meydana gelmiş bir mercekler sistemi olduğuna göre objektifin odak uzaklığı ne olacaktır. Bu durumda da her mercekten ayrı bir kırılış yönü ile yoluna devam eden ışınlar son mercekten çıktıktan sonra yine mercekler asal eksenine doğru kırılarak devam ederek asal ekseni bir noktada keserler ki, işte bu nokta objektifin odak noktasıdır. Odak uzaklığı ise, bu noktadan, sistemin son merceğinin optik merkezine olan uzaklıktır.

Odak uzaklığı genellikle Latince Focus yani odak noktası kelimesine atfen F harfi ile ifade edilir. F harfinden sonra gelen rakam ise milimetre cinsinden uzaklığı ifade eder. Örneğin F 50 demek, bu objektifin odak uzaklılığının 50mm olduğunu gösterir.

Odak uzaklığı 21mm ile 2000mm arasında değişen çok çeşitli odak uzaklığı objektifler vardır. Fotoğrafçılıkta kısa odak uzaklıklı objektif, uzun odak uzaklıklı objektif gibi bazı deyimler kullanılır. Bu deyimleri genel manada kullanmak bazen yanılgılara neden olur. Çünkü değişik görüntü boyutları veren makinelerin objektifleri de değişik odak uzaklığına sahiptirler. Örneğin 9x12 cm boyutunda bir görüntü veren fotoğraf makinesi için normal odak uzaklığı sayılan 135 veya 150 mm.lik bir objektif, 6x6 cm’lik bir makine için uzun odak uzaklığı ve 24x36 mm’lik makine için de teleobjektif sayılır.

Muhtelif boyutlardaki fotoğraf makinelerinde kullanılan normal odak uzaklıkları genellikle şöyledir:

Görüntü boyu 24x36 mm. olan makinelerde 50 mm.

>> >> 6x6 cm. >> >> 75 mm.

>> >> 6 x9 cm. >> >> 150 mm.

>> >> 9x12 cm. >> >> 135-150 mm.

>> >> 13x18 cm. >> >> 210 mm.

>> >> 18x24 cm >> >> 270-300 mm.

YARARLI OBJEKTİF GENİŞLİĞİ

objektif bir mercek olarak düşünülürse bu merceğin genişliği vardır. Bu genişlik bir daire şeklinde olan merceğin çapı olarak düşünülür. Bu çapı cetvelle dahi ölçmek mümkündür. Fakat merceğin bu şekildeki genişliği bizi ilgilendirmez. Bizim için önemli olan fotoğrafik genişlik. Merceğin ışık geçirebilen kısmının genişliğidir ki biz buna objektifin yararlı genişliği diyeceğiz. Yararlı objektif genişliğini ölçmek için birtakım yöntemler vardır. Çoğu birtakım logaritmik hesaplara dayanan yöntemler yerine basit bir deneyle yararlı objektif genişliğinin nasıl bulunacağını görelim

Deneyi yapmak için önce objektif sonsuza ayarlanır ve makinenin kapağı açılarak film yerine ortasında ufak bir delik bulunan bir karton, delik objektifle karşı karşıya gelecek şekilde yerleştirilir. Deliğin arkasına kuvvetli bir ışık kaynağı konur ve objektifin diğer tarafına tutulan mat cam üzerine düşen ışınların oluşturduğu ışık halkasının çapı ölçülür. İşte bu çap o objektifin yararlı genişliğidir.

OBJEKTİF NİSPİ AÇIKLIĞI

Oobjektif nispî açıklığı, objektiflerin kıymetlerinin tayin edilmesinde çok mühim bir ölçüdür. Bir objektifin ışık alma gücünün, yani ışıklılığının ölçüsü olarak objektifin nispî açıklığı kullanılır. objektif nispî açıklığının ölçülmesinde objektif yararlı genişliğinden istifade edilir. (f) harfi ile ifade edilen objektif nispî açıklığı şu formülle bulunur :

G

f

Burada (F) objektifin odak uzaklığı (G) ise objektifin yararlı genişliğidir. Bu formülden anlaşılacağı üzere nispî açıklık yani (f) ne kadar büyürse, objektiften girip filmi etki yapan ışığın miktarı da o kadar fazla olacaktır. Yani daha ışıklı bir objektif olacaktır. Örneğin 80 mm.lik odak uzaklığına sahip bir objektifin yararlı genişliği 20 mm. ise bu objektifin nispî açıklığı yani (f ) i :

80

Aynı 80 mm' lik odak uzaklıklı bir objektifin yararlı genişliği 40 mm olsaydı bu durumda nispi açıklık:

80

Bu halde yani F=1 : 2 durumunda nispi açıklık F= 1 : 4 ten daha büyük olacak, dolayısıyla filmi etkileyen ışık miktarı da daha fazla olacaktı. f 1 : 4 veya f 1 : 2 gibi objektif nispî açılıkları f : 4 veya f : 2 gibi objektifi üzerine üretici firmalar tarafından yazılmaktadır.

MEVCUT AÇIKLIK

Yararlı objektif genişliği ve objektif nispî açıklığını inceledikten sonra bir de objektifin mevcut açıklığı denilen durumu inceleyelim. Film üzerinde bir görüntünün oluşması için konudan gelen ışınların miktarını ve objektiften geçiş süresinin ayarlanması gerekir. Bunun için de makine objektiflerinde ışığın geçiş süresini ayarlayan bir obtüratör ile geçen ışık miktarını ayarlayan bir diyafram vardır. Bunlar daha ileri ki sayfalarda geniş olarak açıklanacaktır. Şimdilik sadece geçen ışığın miktarını ayarlayan diyaframdan çok kısa bahisle, mevcut açıklık bahsini inceleyelim.

Objektiften geçen ışığın miktarını bir diyafram yardımıyla objektifin genişliğini büyültüp küçültmek suretiyle ayarlarız. Diyafram yardımıyla yapılan bu ayarlama sonu elde edilen açıklığa mevcut açıklık denir. Diyafram yardımıyla mevcut objektif açıklığını çok değişik değerlerde ayarlayabiliriz ki, bu değerleri ileride diyafram bahsinde göreceğiz.

OBJEKTİF GÖRÜŞ AÇISI

Görüş açısı objektif tarafından oluşturulan görüntünün sınırlarını tayin eder. Yani oluşan görüntünün eşit şekilde aydınlanmış ve eşit şekilde net olduğu alanı sınırlar. Her objektifin formülüne ve odak uzaklığına göre bu açı değişir. Bilhassa odak uzaklığı ile çok yakın bir bağlantısı vardır. Odak uzaklığı azaldıkça görüş açısı büyür, aksi halde küçülür. Normal odak uzaklıklı bir objektifin görüş açısı 55 derece dolayındadır. Ayni büyüklükteki bir makine için daha uzun odak uzaklığı olan bir objektif kullanılırsa bu durumda bu objektifin görüş açısı 30 dereceye kadar düşer. Geniş açı (Wide Angle-Grand Anguler) objektiflerde ise bu açı 120 dereceye kadar çıkar. Odak uzaklığının görüş açısı ile olan ilişkisini aşağıdaki cetvelden daha iyi anlamak mümkündür.

Bir objektifin odak uzaklığı ve görüntü boyutlarının köşegeninin uzunluğu biliniyorsa objektifin azami görüş açısı bulunabilir. Bunun için görüntü boyutlarının köşegeni uzunluğunda tabanı ve objektif odak uzaklığına eşit yüksekliği olan bir üçgen çizilir. Bu üçgenin tabanı karşısına gelen tepe açısı bu objektifin görüş açısını verir.

OBJEKTİFLERDE ODAK DERİNLİĞİ

Kuramsal olarak görüntünün en net olduğu durum tam odak noktasından geçen odak düzleminde meydana geldiği zamandır. Pratikte bu biraz değişir. Görüntü bir tolerans farkı ile odak düzleminin biraz önünde ve biraz arkasında nettir ki, bu tolerans mesafesine odak derinliği denir.

Genellikle bu tolerans çok azdır ve objektif açıklığı ile ters orantılıdır. Eğer kesin bir netlik isteniyorsa bu takdirde filmin tam odak düzleminde olmasına ve görüntünün de bu düzlem üzerinde meydana gelmesine dikkat etmek gerekir.

OBJEKTİF ÇEŞİTLERİ

Optik bahsinde tek bir merceğin bir görüntü meydana getirdiğini, fakat merceklerin tek başlarına kullanılışlarında meydana gelen bazı kusurların giderilmesi için fotoğraf makinesi objektiflerinin daima bir mercekler sistemi olduğunu söylemiştik . İşte fotoğrafçılık tarihi boyunca objektifler birden fazla merceğin muhtelif şekillerde bir araya getirilmesiyle en iyi görüntü kalitesini verecek şekilde yapılmaya çalışılmış ve bundan da birçok tip objektif ortaya çıkmıştır.

Fotoğraf tarihi gelişimi içinde objektifleri Basit objektifler, Petzval objektifleri, simetrik çiftler, anastiğmatlar ve üç elemanlılar diye 5 gurupta toplamak mümkündür. Tabiatiyle bu guruplaşma 1839 ile 1902 yılları arasını kapsar. Bu tarihten sonra 20'nci asır her şeyde olduğu gibi fotoğraf alanında da gelişmeler çağı olmuştur. Bilhassa makine yapımındaki sonsuz gelişme objektiflerde de büyük yenilikler yapılmasını zorunlu kıldı. Bunun sonucu birçok modern objektifler ve bu modern objektiflerin yanında birçok özel kullanılışlı objektifler yapılmıştır. Artık objektiflerde varılabilecek en mükemmele varılmıştır. Fakat yine de objektifte simetri sistemi ve üç elemanlı sistem en ideal şekil olarak korunmuştur.

TELEOBJEKTİF

Teleobjektif, fotoğraf makinesini konuya yaklaştırmaya gerek kalmaksızın, normal odak uzaklığı olan objektiflerden daha büyük görüntü veren objektiflerdir. Bunun için biri önde ve diğeri arkada olmak üzere iki ayrı objektif gurubundan meydana gelmiş bugünkü kullanılışlı teleobjektifler yapılmıştır. Teleobjektiflerde öndeki mercekler gurubu ince kenarlı (yakınsak) mercekler sistemi ve çoğu zaman bundan oldukça uzakta bulunan arkadaki mercekler gurubu ise kalın kenarlı (ıraksak) mercekler sistemdir.

Teleobjektifin büyütme oranına kısaca teleobjektifin gücü adı verilir ve 2 x, 3x, 4x şeklinde ifade edilir. Bu ifadeyle o teleobjektifin normal odak uzaklığı bir objektifin verdiği görüntü boyutlarından iki, üç veya dört kat daha büyük bir görüntü elde edileceği anlatılmaktadır.

Genellikle teleobjektifler 2 x ,3 x , 4 x güçte ve f/3.5 diyafram açıklıklıdır. Özel haller için daha büyük güçlerde teleobjektifler de vardır.Teleobjektiflerde büyütme oranı ve odak uzaklığı arttıkça görüş açısı da o oranda daralır. Aşağıdaki cetvelde bu daralışı açı değerleri olarak görmek mümkündür.

Normal objektifi 54 mm odak uzaklıklı olan bir fotoğraf makinesinde odak uzaklığı bundan küçük olan objektifler geniş açı (Wide Angel-Grand Angle), odak uzaklığı 50 mm den büyük olan objektiflerde ise Teleobjektif sayılır.

Teleobjektif kullanırken görüş açısının çok az oluşundan bütün dikkatin konu üzerinde toplanması gerekir. Çünkü bu çok az görüş açısı bir çok ayrıntıyı yık etmektedir. Buna karşılık asıl konu film üzerinde çok net bir şekilde ve büyük boyutlarda meydana çıkar. Geniş açı objektiflere göre perspektifleri daha normaldir. Geri planlar birden bire küçülmezler. teleobjektifler hiçbir zaman kusursuz bir görüntü vermezler, daima bir parça büyüme kusuru meydana gelir ve bu kusursuz odak uzaklığı büyüdükçe fazlalaşır.

GENİŞ AÇI OBJEKTİFLER

60º veya daha büyük görüş açısında görüntü veren her objektif geniş açı objektif olarak nitelendirilir ve bu tip objektiflerin birçok çeşidi vardır.

Ters telefoto objektifler hariç tutulursa, bütün diğer tip geniş açı objektifler, mercekler arası diyaframa göre simetrik iki objektif grubundan meydana gelir. Bu grupların her ikisinde de içe bakan kısımlar içbükey ve diğer yanı ise dışbükey mercek sistemleridir.

Geniş açı objektiflerin 90 veya 100º bir görünüş açısına sahip olmaları her zaman kolaylıkla temin edilir. Fakat bu tür objektiflerle hoşa giden sonuçlar sadece f/11 veya f/16 diyafram açıklıklarında elde edilir. Bu kadar küçük diyafram açıklıklarında ise iyi aydınlatılmamış konuların fotoğrafları hoşa gider bir şekilde çıkmaz. Aydınlatma bir problem halini alır.

Normal bir objektifle Geniş açı objektifle Tele objektiflerde çe-

Çekilmiş bit fotoğraf çekilmiş bir fotoğraf kilmiş bir fotoğraf

Konunun objektif eksenine dik açıda bir düzlem içerisinde bulunduğu ve üçüncü bir boyutu olmadığı durumlarda bir geniş açı objektif görüş açısı içinde kalan konunun bütününün kusursuz bir görüntüsünü verir. Bu koşulların yerine gelmediği durumlarda. objektifin optik bakımdan hiç bir kusuru olmasa bile perspektifi etkileyen bazı faktörler yüzünden görüntüde kabul edilmeyecek derecede şiddetli bükülme kusuru meydana gelir. Konunun fotoğraf makinesine yakın kısımları orantı dışında büyük ve uzak kısımları da orantı dışında küçük görülür. Geniş açı objektifleri kuşanırken bunu önlemenin bir çaresi de yoktur.

DEĞİŞEN ODAK UZAKLIKLI VEYA ZOOM OBJEKTİFLER

Bir teleobjektifin mercek gruplarındaki ince ve kalın kenarlı merceklerin aralarındaki mesafe değiştirilebilirse odak uzaklığı da değişir. Odak uzaklığının değişme miktarı ince ve kalın kenarlı mercek elemanları arasındaki değişme olanağına bağlıdır. Bu kuraldan istifade edilerek Zum (Zoom) objektifler yapılmıştır. Böylece objektifin yan tarafındaki bir kolu veya üzerindeki bir halkayı çevirmekle objektif odak uzaklığı örneğin 28 mm.den 200 mm', kadar değiştirilebilir. Bu ise konuya hiç yaklaşmadan istenilen uzaklıktan fotoğraf çekmeyi sağlamak demektir.

Tabiatıyla bir tek hareketle mercek elemanları arasındaki mesafenin değiştirilmesi oldukça karışık bir mekanik sistem sayesinde olur. Böylece görüntünün sabit kalması ve objektif faydalı açıklığının değişmemesi sağlanmış olur.

Zum objektifler son senelere kadar sadece sinema ve televizyon alıcılarında kullanılmakta idi. Bugün ise fotoğraf makineleri içinde birçok zum, objektif yapılmıştır.

Zum objektiflerde odak uzaklıkları sınır rakamlar arası olarak gösterilir. Örneğin Nikkor Auto Zoom 80-200 mm. Veya Auto Yashinon 45-135 mm. gibi. Bunlar demektir ki birinci objektifte odak uzaklığı 80 ila 200 mm. arasında, ikinci objekt1fte de odak uzaklığı 45 ila 135 mm. arasında olan bütün odak uzaklıklarında kullanılır.

Zum objektif kullanmanın faydası, değişik durumlara göre değişik odak uzaklıklı teleobjektifler taşıyıp her defasında değişmektedir, Bir tek zum objektifle birçok teleobjektiften sağlanacak yarar sağlanmış olur.

Zum objektiflerin hareketleri a. b. c. d. 4 tip mekanik zum objektiflerin değişebilir hareketlerini göstermektedir.

SOFT FOKUS OBJEKTİFLER

Bilhassa portre fotoğrafçılığında konu ayrıntılarının çok ince bir tül perde arkasında imiş gibi dağınık (yaygın) bir şekilde çıkması istenebilir. Normal bir objektifi odak dışı ayarlamakla istenen etki elde edilmez,. optik düzeltme yapılmamış ince kenarlı bir mercek veya küresel sapma sağlayacak şekilde özel surette hazırlanmış bir objektif kul1anmak suretiyle bu etki elde edilebilir. Gerçek bir soft fokus objektifinde bir noktanın görüntüsü sadece bir nokta değil, gittikçe azalan bir hale tabakası ile çevrili bir noktadır. Soft fokus objektiflerde netliğin yumuşaması bütün alanlarda eşittir.

Şekilde, sağda konunun normal bir objektifle çekilmiş bir fotoğrafıyla aynı konunun Soft fokus objektifle çekildiğinde elde edilen sonucun şematik ifadesidir.