Engin Özendes (ESFIAP)
http://www.enginozendes.com

1830’lu yılların sonuna doğru Osmanlı Darphanesi’nin tümüyle yenilenmesi için karar alındı. Darphane-i Amire’de yeni ek binalar inşa edildi. Dönemin en son sistem makinaları ile araç ve gereç sipariş edildi.

Londra Darphanesi’nden Makina Mühendisi Mr. Mountain, terazi dirhem mühendisi Mr.Warren ve sikke kalıpları ustabaşısı Mr. Taylor ayda otuz ingiliz lirası, makinist William yirmi ve Paris Darphanesi çeşnici başı muavini kimyager Mösyö Mareau elli ingiliz lirası aylıkla Darphane-i Amire hizmetine alınarak, kuruluş çalışmalarına başlandı. Makinalar geldikçe yerlerine yerleştirilip, 100.000 lira kadar harcama yapılarak son tekniklerle darphane yenilendi.

Bu yeni darphane için hakkak ve modelci olarak 1813’de Middlesex’de doğan ve 1833-1840 yılları arasında Londra’da darphane ressamı olarak çalışan James Robertson seçildi. Aylık kırk ingiliz lirası maaşla çalışmak üzere 1840 yılında İstanbul’a geldi. İlk işi, Osmanlı Darphane kayıtlarından anlaşıldığına göre aynı yıl Kürdistan için çizdiği madalya oldu.

Robertson’un İngiltere’de kazandığı fotoğraf birikimi ve bilgisi İstanbul’un ilginç yerlerini fotoğraflarken çok işine yaradı. Hem darphanedeki işine başarı ile devam ediyor, hem de fotoğraf işini geliştirmek için elinden geleni yapıyordu. 1850’li yıllarda 1825 Malta doğumlu Felice Beato ile ortak oldu ve birlikte önce İngiltere dönüşü Malta’nın fotoğraflarını çektiler. Wet collodion metodu ile yapılan bu fotoğraf çalışmalarında Beato, Robertson’un asistanlığını yaptı. 1851’de ise, İstanbul’da pek çok mimari belgesel fotoğraflar çektiler. Fotoğraflar önceleri Robertson adı ile, bu birlikte çalışma başladıktan sonra da Robertson&Beato veya Robertson&Beato Co. diye imzalandı.

VII. Carlisle kontu George William Frederick Howard’ın 1853 yılında Türkiye’ye yaptığı gezinin günlüğünde; “4 Temmuz 1853, akşamüstü Mr. Robertson bana Yedikule civarındaki bazı binaların fotoğraflarını verdi. Kendisi Osmanlı Darphanesi’nde çalışıyor” diye bir not bulunmaktadır.

1853’de Robertson’un 20 fotoğrafından “Photographic Views of Constantinople” albümü hazırlandı. Ayrıca Theophile Gautier’nin Londra’da 1854 yılında David Bogue tarafından basılan “Constantinople of Today” adlı kitabında da Robertson’un 8 fotoğrafından yapılan çizimler kullanıldı. Daha pek çok albümün İstanbul fotoğrafları ona aitti.

Kırım savaşının fotoğraflarını üzerine “fotoğraf arabaları” yazılmış karavanı ile çeken Roger Fenton kısa ömürlü Collodion plakaların hazırlanmasında büyük güçlüklerle karşılaştı. Fenton resim eğitiminden geçmiş bir kişi olarak, bütün bu güçlükleri yenmeyi başardı. 1855 yılında koleraya yakalanıp İngiltere’ye dönerken çantasında 360’ın üzerinde dünya fotoğrafına armağan edeceği ilk savaş fotoğrafları vardı.

Aynı yılın Ağustosunda James Robertson asistanı Felice Beato ile Kırım’a gitti. Burada Sivastopol, Malakoff, Balaklava Limanı’nın savaşın sonlarına rastlayan 60’ın üzerinde fotoğrafını çektiler.

1854 yıllarında Atina, Malta, 1857 yıllarına Kudüs, Kahire, Filistin’in fotoğraflarını çektiler. 1856 yılında Robertson, Beato’nun kızkardeşi Maria Matilda ile evlendi. 1857 yılında Beato ve Robertson Uzakdoğu’ya gittiler. Robertson, Hindistan’dan İstanbul’a döndü. Beato ise Çin’e ve oradan da 1862’de Japonya’ya doğru yoluna devam etti.

1849’da Ayasofya tamiri, 1855’de İngilizce, Fransızca ve eski Türkçe olarak Kırım Madalyası, 1863’de Ziraat ve Sanat sergisi madalyalarını çizen Robertson’dan Osmanlı Darphanesi için çizdiği son madalya 1876’da Plevne ve Rus Savaşı madalyasıdır. Robertson 1881 yılında İstanbul’dan ayrılarak Japonya’ya gitti ve 1888 yılında orada öldü.

Robertson’un bugüne ulaşan fotoğrafları onu, asıl profesyonel mesleğinden çok daha fazla hatırlatacak yerlere taşımıştır.