|
Fotoğrafçı Picasso: Görünüşün Ardındaki
Anne BALDASSARI
Pablo Picasso'nun kişisel arşivinde bir araştırma yapıldığında, onun fotoğrafa olan ilgisini görmek mümkündür. 15000'den fazla eserden oluşan bu kolleksiyon bir sanatçının kendi hayatındaki hatıralara olan merakını gösterir. Man Ray, Dora Maar, Brassai, Lee Miller, Robert Capa, Henri Cartier-Bresson, Robert Doisneau, David Douglas Duncan, Edward Quin gibi ünlü fotoğrafçıların imzasını taşıyan bu fotoğraflar mükemmel bir 20. yy fotoğraf kataloğudur. Bu arşiv, aynı zamanda Picasso'nun fotoğraf alanındaki araştırmalarının da bir kanıtıdır. Bu çalışmalar, Brassai veya Gjon Mili tarafından yapılan heykellerin fotoğraflarını ve Andre Villers ile beraber yapılan fotogram deneylerini içerir. Yayınlanmamış dökümanlar, Picasso'nun tablolarının birincil kaynağı olarak fotoğraflarını kullandığını gösterir. 1915-1923 yılları arasındaki çalışmaları incelendiğinde, fotoğrafik özelliklerin büyük etkisi olduğu görülebilir (tonlama, perspektif bozukluğu, kadrajlama vs.)
Arşivinin en değerli eserleri 1901-1916 yılları arasındaki "Picasso:Photographer", [Picasso: Fotoğrafçı] isimli sergi için hazırlanan 100 civarındaki negatif ve orijinal baskılardır. Picasso'nun yüzyılın başından itibaren kendi fotoğraflarını çektiği ve bunların baskılarını yaptığı bir gerçektir. Ressam Ricardo Canal'ın potre fotoğrafı bunun bir kanıtıdır. Bu fotoğraf aynı zamanda fotoğraf makinasını tutan Picasso'nun bir özportresi olarak da görülebilir (aynanın ortasındaki yansımadan dolayı). Bu fotoğrafik denemeler kompozisyonda farkedilir bir özgüven ve mükemmel bir teknik orijinallik taşımaktadır. O zamanlarda ressamın çalışmalarında oluşan değişikliklerin ışığında bütün çok daha anlamlıdır. Fotoğraf, Picasso'nun resim alanındaki araştırmalarına da ivme katmıştır. Bu örneklerden bazılarında, sanatçının fotoğraf makinasının görüntüsündeki perspektif kuralına aykırı olarak yaptığı resimleri görebiliriz (görüş noktasını değiştirmek, üst üste görüntüler vs.)
Picasso'ya ait olan ilk fotoğrafik baskı 1901 yılında gerçekleştirildi Stüdyoda Özportre). Bu fotoğraf ya iki negatifin üst üste basılması ile ya da çekim sırasında kısa pozlamalar yapılıp üst üste çekilmesi ile elde edilmiştir. Fotoğrafta, şapka ve boyun bağı takan ressamın silueti görünmektedir. Picasso, bu fotoğrafın arkasına İspanyolca olarak şunları yazmıştır: "En güçü duvarlar benim için açılır. Dikkatli ol!". Picasso, aynı zamanda Lautreamont'un "Maldoror'un Şarkıları" [The Songs of Maldoror] isimli şiirinden bir alıntı yapmış fotoğrafın arkasına. Bu şiirde yazar yaratıcıyı, kurbanlarını geride bırakarak, kullarının yerlerini yırtan biri olarak tanımlamaktadır. Böyle bir benzetme, resimle amansız bir savaşın eşiğinde olan sanatçının durumunu ve oluşumların devinimini tanımlamaktadır. Bir diğer fotoğrafta ise (Stüdyonun Görünüşü) [View of Studio], tabloların herbiri tamamiyle yeni bir yapı oluşturmak için kesilmiştir. Dolayısıyla, fotoğraf yaklaşık 10 yıl sonra geliştirilecek olan kolaj tekniğinin ilk safhalarını göterir. Küçük motifler, mesajlarını vererek ya da saklayarak içiçe geçer ve birbirini örter.
1909 yılının baharında, Picasso, menajeri Clovis Sagol'un bir portresini yapmıştı. "Cezannian" olarak adlandırılan bu portre o zamanların en değerli tablolarından biriydi. Bateau Lavoir'in stüdyosunda biri ön cepheden diğeri profilden olmak üzere iki fotoğraf çekilmişti. Nesnenin çok kişilikli tanımlanmasından dolayı, tablo neredeyse bir burjuvanın yüzünün sertliği ile profilinin anti-merkezliği arasında çizilmiş gibi görünmektedir. Bu fotoğrafik çalışma hala hacimsel düzelmenin ve kendine gelişin bir göstergesidir. Cezanne'in silindire dönüştürmek istediği bu vücut burada heterojen ön ve profil yüzeylerin optiksel bir bileşimi olarak görülmektedir.
Kubizmin yaratılışındaki dönüm noktası olarak bilinen son kopuş birkaç ay sonra 1909 yazında Horta isimli bir İspanyol köyünde gerçekleşir. Picasso, bu seyahat boyunca fotoğrafla daha yoğun olarak ilgilenmiştir. Picasso'nun o zamanlarda sürekli görüştüğü, yazar Gertrude Stein onun manzara fotoğraflarını "Tepedeki Evler" [Houses on the Hill] ve "Horta'daki Su Deposu" [The Reservoir at Horta] gibi tablolarıyla karşılaştırmıştır. Aynı zamanda, Picasso'nun arkadaşı Fernande Oliver'in yapılmış bir portresinin de olduğu stüdyo fotoğrafları vardır. Stüdyonun duvarlarına asılı olan veya yerlerdeki resimlerin konularındaki bu değişiklikler gerçek olmayan görüntülerin tablolarının nasıl tekrar yaratıldığını göstermektedir. Picasso, fotoğraflarından birini üç ayrı negatifi ve altı ayrı tablosunun negatifini üst üste basarak yapmıştır. Bu birleşme onların kimliklerini tamamen yoketmeksizin, resimdeki kubizme bir paralellik sağlayarak yoğun optiksel bir titreşim uyandırmaktadır.
Picasso aynı zamanda Le Douanier Rousseau'nun da üst üste baskıdan oluşan iki portre fotoğrafını yapmıştır. Bu fotoğraflar modelin ölümünden birkac ay önce 1910 yılında çekilmiştir. Bunlardan birinde sanatçı (Le Douanier Rousseau) son çalışmasının ("Bakire Ormadaki Maymunlar" [Monkeys in the Virgin Forest]) önünde görülmektedir. Diğer portre ise benzer bir kompozisyondan oluşur fakat bu fotoğraf yatay olarak çerçevelenmiş olan bu tablonun fotoğrafının üzerine pozlanmıştır. Pek sık rastlanmayan bu üst üste baskıların etkileri aslında 1910-1911 yılları arasında tamamlanmış olan pek çok tablonun etkilerine çok benzemektedir (Daniel Henry Kahnweiler'in portresi gibi bireysel portreler veya "Pipolu Adam" [Man with Pipe], "Şiir"[The Poet] gibi jenerik konular)
Analitik kubizm, şekilleri ezerek, tablonun yüzeyine figürsel dipnotlar olarak difuz eder. Picasso, Boulevard Clichy'deki bu stüdyosunda içlerinde Guillaume Apollinaire ve Fank Burty Haviland'in da bulunduğu pek çok arkadaşının ve kendisinin fotoğrafını çekmiştir. Bu fotoğraflarda, pek cok karakteristik özelliği tanımlamanın mümkün olduğu görsel nitelikler vardır. Le Douanier'in fotoğrafik portresi çekilirken de benzer görsel teknik kullanılmıştır. Fakat, bu sefer Picasso tuval ve fırçası olmadan çalıştığı için kendisini fotoğraf makinasının gücüne bırakır. Lekelerle karışıp doyuma ulaştıkça, iki farklı değerin sentezi birleşerek, görüntüde yepyeni bir değer olarak ortaya çıkar. Çerçevenin ve duvarın geometrisi, çizilen soyut ormanın ağında optik bir tuzak yaratır. Bir Afrika maskesi gibi, maymun ressamın yüzünü kapatır. Bu yarı figursel yarı açık hermetik bulmaca ile, Picasso fotoğrafı, görsel malzemesini ölçmek ve görünüşlerinin arkasında yatanlara bakmak için kullanmıştır.
Kaynak: Aperture Sayı: 145 1996
|