FOTOGRAFYA

Engin Özendes

FOTOĞRAF KOLEKSİYONCULUĞU

Hem fotoğrafın tarih kısmıyla ilgili kişisel koleksiyonu olan, hem de İstanbul Modern Sanat Müzesi’nin kuruluşundan başlayarak sekiz yıl fotoğraf sergileri küratörlüğünün yanı sıra çağdaş fotoğraf koleksiyonunu oluşturmuş bir kişi olarak konuya doğrudan yaşanmışlık açısından bakmayı deneyeceğim.

KİŞİSEL KOLEKSİYON
Koleksiyon yapan kişiler, çevreden, aileden gelen bilgi birikimleri ya da kulak dolgunluğu ile toplama eylemine başlar. Koleksiyon bilincinin oluşması uzun zaman alır. Aslında ilk arayışlar ve karar aşaması sırasında koleksiyoncuya oldukça pahalı gelecek yanlış ya da doğru yatırımlar yapılabilir. Her konuda olduğu gibi, fotoğrafta da çoğunlukla başlangıçta çok bilinçli kararlar verecek bilgiye sahip olunmadığı için yalnızca toplama eylemi ile başlanır. Benim fotoğraf koleksiyonculuğumun da hikayesi aslında diğerlerinden çok farklı değildir.

Örneğin, 1974’te benim için önemli olan arkaları baskılı fotoğraf kartlarıydı (F-1, F-2, F-3, F-4). Yani Carte-de-visite ve Cabinet fotoğraflar. Buraya bir not düşmeliyim. 19. Yüzyıl fotoğraflarını o tarihlerde İstanbul’da sahaflarda bulmak kolaydı.

F-1
Basile (Vasili) Kargopoulo
Sultan II. Abdülhamid’in tuğrası altında, çeşitli hükümdarlardan alınmış nişanlar ve yarışmalarda
kazanılmış madalyalarla bezenmiş olan, Basile Kargopoulo’nun stüdyo kartı arkası.
6.7 x 11 cm.
1860

F-2
Abdullah Frères
1895 yılında Kahire'deki şubeleri kapanınca, bu başarısızlığı bir anlamda kamufle etmek için yeniden
hazırlanan bu kartta madalya sayısı ona çıktı. Bu kart 1899'da Abdullah Frères firmasının tümü ile
Sébah&Joaillier firmasına satışına kadar kullanıldı.
1890

F-3
Pascal Sébah
Çeşitli sergilerden kazanılan madalyalar. Bu kart firmanın adı Sébah&Joaillier’e
dönüşene kadar kullanılmıştır.
1880

F-4
Raphael Khendamian
İstanbul Kadıköy’deki stüdyosunun fotoğraf kartı arkası.

Her konunun, geçmişi bilinmeden bugününün anlaşılması olanaksız olduğuna inananlardan olduğum için, Türk fotoğrafının geçmişini daha sistemli bir biçimde araştırmaya karar verdim. Bu sistemli araştırma beni yalnızca damgalı fotoğraf kartları ile değil, stüdyo dışında çekilmiş fotoğraflarla ilgilenmem gerektiği gerçeğine getirdi. Sokaktaki yaşam, giysiler, çevre, ören yerleri 19. Yüzyıldan önüme yavaş yavaş serilmeye başladı. Kendi bütçeme uyabilecek kadarı ile müzayedelerden alışveriş yapmaya başladım. Sonra bu, yurtdışı müzayedelerine uzandı. Koleksiyonum gelişirken çok şeyi de beraberinde öğreniyordum. Üç beş sene sonra ise, artık öğrenmenin ötesine geçerek kendim yeni keşifler ve bilgilerle çalışmaya başladım. Yazdığım yazılar ve kitaplarım, eski aile anılarını toplayan pek çok kişinin bana ulaşmasını sağladı. Fotoğrafçı Ali Sami Bey’in koleksiyonunu böyle bir aranmanın sonucunda elde edebildim (F-5).

F-5
Baalbek’te
Osmanlı paşaları ve II. Wilhelm’in baş muhafızı.
Ali Sami Aközer, 1898

Kırk bir senelik bir zaman dilimine uzanan emek ve bilgi birikimi ile belli bir disiplin altında toplanan bu koleksiyondan, dışarıdan çok az görsel destek alarak on iki kitap yazdım. Yurtiçinde ve yurtdışında açtığım sergilerin kataloglarının yazılarını da yazarak bilgiler verdim.

KURUMSAL KOLEKSİYON
Türkiye’nin fotoğraf alanındaki ilk kurumsal sayılacak koleksiyonu, II. Abdülhamid Fotoğraf Koleksiyonu veya Yıldız Albümleri adı ile anılır. Bu fotoğraflar, olayları sarayından çıkmadan izlemeyi yeğleyen Sultan II. Abdülhamid’in dönemin fotoğrafçılarını görevlendirerek, 19. Yüzyılın ikinci yarısından başlayıp 20.yüzyıl başlarına kadar çektirdiği 40 bin kadar görseli içermektedir (F-6). Bu büyük koleksiyon 1925 yılından beri İstanbul Üniversitesi bünyesinde saklanmaktadır.

F-6
Yıldız Sarayı’nda Bir Tören
Abdullah Frères, 1898

Bir kurumun koleksiyonunu oluşturmaya ya da geliştirmeye çalışırken, çok büyük sorumluluk yüklenirsiniz. Burada harcanacak her kuruşun doğru yere yatırılması için, ileride yapılacak sergileme ve kitaplaştırılma göz önüne alınarak, işe yarayacak konular üzerine yatırım yapılması gerekir. Koleksiyonu yapılan nesnenin saklanabilme kolaylığı olması da çok önemlidir. Fiyatı belirleyen ana başlıklardan biri de budur. Örneğin; 20X30 cm boyutunda sepya bir baskı (F-7), aynı fotoğrafın cam negatifinden çok daha pahalıdır. Çünkü cam negatifin saklanabilmesi daha zordur. Bu nedenle kurumsal bir koleksiyon için sepya baskılara öncelik tanımak doğru olacaktır.

F-7
Galata Köprüsü
Péra ile İstanbul yakası arasında önceleri köprü yoktu. Bağlantı kayıklarla sağlanıyordu. İmparatorluğun genişleme döneminde Sultan II. Bayezid (1447-1512), insan ve eşya nakline yarayacak bir köprü yapılmasını istedi. Leonardo da Vinci, genç sultanın bu isteğini duyunca, bir mektupla kendisine başvurarak, bu alanda çalışmak istediğini bildirdi. Yapmayı tasarladığı köprünün 350 m uzunluğunda ve 25 m genişliğinde olacağını yazdı. Denizden yüksekliği, altından yelkenli gemiler rahat geçsin diye 41 m olacaktı. Ne var ki, bu proje gerçekleşemedi.
Sébah&Joaillier, 1890

İstanbul Modern’in fotoğraf koleksiyonu önce ulusal bir koleksiyon oluşturma amacıyla, 50’ye yakın Türk fotoğrafçısının 312 adet fotoğrafını bağışlamaları ile kuruldu. İlk sergi de bu koleksiyondan yapılan bir seçki ile 2004 yılında müzenin açılışında, Fotoğraf Galerisi’nde yer aldı ve kataloğu hazırlandı.

Zaman içinde, az sayıda da olsa 19. Yüzyıl’dan ve diğer ülke sanatçılarından eserler toplanmaya başlandı. 2011’de koleksiyondaki eser sayısı 7308’e ulaşmıştı. 2012 yılında müzeden ayrılırken “Dünden Sonra” sergisini bu koleksiyondan bir seçki ile hazırladım (F-8).

F-8
Şubat 2012
İstanbul Modern’de Dünden Sonra sergisi açılışı

Koleksiyon sahibi ister kişi olsun ister kurum elinde olanları, izleyiciyle paylaşmak gibi bir misyonu vardır. Kitap yayını ve sergileme, paylaşmanın ilk adımıdır. Daha sonrasında ise internet gelir.

GÜNÜMÜZ FOTOĞRAFININ KOLEKSİYONA ALINMASI
Diyebilirim ki, toplama işinin en zor olanlarından biridir. Burada bilgi ile birlikte sezgi de çok önemli rol oynar. Fotoğrafçının yapıtlarındaki başarı, popülaritesinden önde gelmelidir.

Bir de ileride daha fazla bir fiyata elden çıkarmak üzere fotoğrafçıların atölyelerinden, galerilerden, açık artırmalardan bir yatırım olarak fotoğraf alanlar vardır.