FOTOGRAFYA

Kedi Bakışı : Soyut Fotoğrafın Anlam'sızlığı

Cengiz Engin

Fotoğrafta anlamı oluşturan temel elemanlar içerik, biçim ve bu ikisi arasındaki ilişkidir.

Fotoğrafçı bu unsurları kullanarak görüntüde kendine özgü (özgün) ifadesini kurar.
Fotoğrafa bakan ve karşısındaki görüntüyü anlama gayreti içine giren izleyici gene bu unsurları ve unsurlar-arası ilişkiyi kendi kişisel süzgecinden geçirerek, bir anlama ulaşır.

İçerikte yer alan figürlerin ve biçimsel unsurların gerçek hayattaki karşılıklarını daha ilk bakışta tanımlayabildiğimiz bir durumda bile, izleyiciler ulaştıkları anlamlar konusunda birbirleri ile kolayca anlaşamaz.

Çünkü anlamlandırma süreci, izleyicinin bilinç ve yaşantı niteliğine bağlı olarak değişiklik gösteren büyük ölçüde sezgisel bir kavrama pratiğidir.

***

Fotoğrafın oluşumu, yapısı gereği somut bir nesneden hareketle gerçekleşir.

Ne var ki, nesneden yansıyan ışığın duyarkat üzerindeki biçimsel düzenlemesi, fotoğrafçının tercihine bağlı olarak nesnesinden yabancılaşarak (soyutlaşarak) izleyici tarafından tanınmayacak bir biçimde sunulabilir.

Bu durumda içerikteki figürden yoksun kalan (soyutlanan) fotoğraf, anlamını salt biçimsel unsurların ‘birbiri arasındaki ilişkisine’ dayandıracaktır. (Nasıl ki nesnelliği belirgin her fotoğrafta yer alan figür ‘tek başına’ bir anlam taşıyıcısı olarak düşünülemezse, soyut fotoğrafta da biçimsel unsurlar kendi başlarına bir anlam taşıyıcısı olamazlar. Bu nedenle anlam, gene bir ‘ilişkiler bütünü’nden yola çıkarak oluşturulur.)

Salt biçimsel unsurların birbiri arasındaki ilişkiye dayalı bir anlam ise, ‘metinsel bir anafikir’den ziyade belirli bir ‘duygu’ya veya ‘kavram’a dair alımlamaya daha yakın durur.

***

Görsel sanatlarda biçimsel unsurlar renk, doku, çizgi ve şekillerdir. Fotoğrafın teknik yapısının biçimsel unsurlara ilave ettiği unsurlar arasında grenlilik, kontrastlık, netlik gibi görsel nitelikler de sayılabilir.

Soyut fotoğrafta bu biçimsel unsurları ve unsurların birarada’lığını değerlendirerek bir anlam’a (duygu’ya veya kavram’a) ulaşmaya çalışan izleyici, ilk başta bu biçimsel unsurları (renk, doku, şekil) günlük hayatta ait oldukları nesneyi temsil ettikleri varsayımı ile somutlaştırma ve gerçek hayattaki bir nesne ile özdeşleştirme çabası içine girebilir.

Çok doğal, çünkü fotografik görüntü, olaki bir nesneyi çağrıştırıyorsa, onun kişilik ve nitelik özelliklerini taşımaya başlayacaktır.

Ne var ki, soyut fotoğrafta bu somutlaştırma gayreti, kolaylıkla nafile ve yanlış bir anlamlandırma çabasına dönüşebilir.

Zira soyut fotoğraf, genellikle oluşumuna vesile olan nesnesinden tamamen yabancılaşmış bir halde; biçimsel unsurların çağrışımları ve tasarımsal ilişkileri sonucu ortaya çıkan bir duygu’yu veya kavram’ı hedefler.

***

Bu durum, geleneksel fotoğraf görüntüsüne alışmış bir izleyici için soyut fotoğrafın herhangi bir anlam içermediği şeklinde de yorumlanabilir.

Ancak nesnel her fotografik görüntünün de bir anlam taşı(ya)madığı da bu paralelde değerlendirilmeli, ‘anlam’ eleştirisinden kendisini kurtaramamış soyut fotoğrafın aslında temelde hiç de böyle bir kaygısının olmadığı, altı çizili bir anlam’dan ziyade bir ‘duygu’ veya ‘kavram’ hissinin peşinde koştuğu göz önüne alınmalıdır.

Çünkü soyut fotoğraf biçimselliğinin yanı sıra dışavurumcudur da aynı zamanda.
Soyut fotoğrafın sözsüz (enstrumental) müziğe benzediği söylenir.

Anlamını bilemediğiniz, ama hissedebildiğiniz..

(cengiz.engin@gmail.com)