Yıl 1833, William Henry Fox Talbot ve eşi Constance balayını geçirmek için İtalya’nın Como gölüne gitmeyi tercih etmişler. Modern fotoğrafın keşfinin hikayesi işte burada bir yerde başlıyor. Como’nun muhteşem doğasını kâğıda çizmeye çalışan Talbot’ın çizimleri pek de hayran olunacak cinsten değil. Hep de bu noktaya vurgu yapılıyor… eliyle çizmeyi beceremediği için ışık yardımı ile çizebilmenin bir yolunu aramış deniyor.

Asur çivi yazısını çözen ilk üç insandan biri olan William Henry Fox Talbot fotoğrafın keşfinden sonraki yıllar içinde birçok farklı foto-grafik yöntemin keşfine de ön ayak olmuş, kızılötesi dalga boylarında fotoğraf, yarım ton foto mekanik baskı gibi yöntemleri öngörmüş, hayatının son dönemlerinde de pilli bir flaş mekanizması üstünde çalışmış olsa da kendisini, çizemediği doğa manzaraları nedeniyle fotoğrafı keşfetmiş diye tanıyoruz. İtalya’dan döndükten sonra doğanın görünümünü kaydetmek için kendisinden önce gelen bilim adamlarının bıraktığı iki yüzyıllık bilgi birikiminin içinden bulup çıkardığı dâhiyane fikir asıl üzerinde durulması gereken nokta.

Tuzla kapladığı çizim kağıdına pamuk veya fırça yardımıyla gümüş nitrat sürdükten sonra güneş ışığı altında, kâğıt üzerine yerleştirdiği bitkilerin formlarını kayıt etmeyi başaran Talbot, bulduğu yöntemin artistik potansiyelini fark etmiş, bu yönteme “fotojenik çizimler” adını vermiş.

illiam Henry Fox Talbot, Nelson's Column under Construction in Trafalgar Square, London, 1844

Bu kadar fotoğraf tarihi bilgisi ne işimize yarayacak şimdi diye sorarsanız, Nazif Topçuoğlu fotoğraf ölmedi ama tuhaf kokuyor isimli kitabında New York Times yazarı Andy Grunderg’in fotoğrafın geleceğine dair kehanetinden bahsediyor. Fotoğrafın bir plastik sanat olarak gelecekte bilgisayarlarla müdahale edilmiş, zanaatsal eşsiz özellikleri olan, el yapımı bildiğimiz fotoğraftan çok başka özellikleri olacağından söz ediyor.

Günümüzde bu öngörülere oldukça benzeşen birçok fotoğraf çalışması görebiliyoruz. Sayısal teknolojileri ve el yapımı süreçleri melezleme şeklinde kullanmaya olan ilgi de artıyor. Alternatif fotoğraf teknikleri sayısal ve analog melezlemenin en aktif şekilde kullanıldığı alanlardan biri. Çoğunlukla 19 yy. fotoğraf tekniklerinin kullanıldığı bu tarz işlere olan ilginin artması sevindirici, çünkü bu fotoğraf üretme eylemlerimizde gerek malzeme, gerekse konu-malzeme ilişkileri noktasında çeşitlilik anlamına geliyor.

Cam üzerine Cyanotype baskı, Fotoğraf: Kübra S. Özdemir

Bu nokta alternatif baskı fotoğraf teknikleri zehrini insanlara bulaştırmayı kişisel görev edinmiş olduğum için beni oldukça ilgilendiriyor. Ankara’da Ka Fotoğraf Atölyesinde 2013’den bu yana alternatif baskı teknikleri adı altında yürüttüğüm atölyenin 2017’de ileri seviyesini artan talep noktasında gerçekleştirme şansı buldum. Talbot’a ithafen “Doğanın Kalemi” adını verdiğimiz atölyede fotojenik çizim yöntemini sayısal negatifler kullanarak elde ettik. Teknik odaklı bu atölyede Talbot’ın iş akışına hypo sabitlemeyi dahil etmeden önce tuz ile görüntünün sabitlenmesini ve Talbot’ın baskılarının bir kısmının bugün solmuş olma nedenlerini ve bunların çözümlerini inceledik.

Tuz-Ahar solüsyonunda yıkanmış kâğıt – Fotoğraf: Naz Önen

Fotoğraf endüstrisinin çok mega pikselli, tüketici elektroniği kompakt cihazları ön plana çıkardığı günümüzde, 1830’lardan bir fotoğraf tekniğinin verdiği sonuçlar son teknoloji bütün baskı yönteminden teknik anlamda daha iyi dersem abartmış olmam. 19 yy. fotoğraf baskı tekniklerinin hemen hepsinin kontak baskı olması nedeniyle, uygun negatifleri üretmek için mürekkep püskürtmeli yazıcılar kullanıyoruz. Ultraviyole dalga boylarına hassas bu tekniklerde negatiflerimiz alışageldiğimiz negatiflerden farklı oluyor, bazı yöntemlerde tuhaf diyebileceğiniz renklerde negatif çıktıları alıyoruz çünkü mesele mürekkeplerin ışık geçirgenliği değil, ultraviyole geçirgenliği.

Sayısal negatif ve Argyrotype Baskısı

Sık sık karşılaştığım sorulardan biri eski gibi görünmesi için mi bunları yapıyorsunuz sorusu oluyor. İtiraf edeyim bir ara ben de acaba baskılarım eski fotoğraflar gibi mi görünecek şüphesine düşmüştüm. Retro olmak keyif alınacak bir şey değil bana göre. Zamanla görüyorsunuz ki böyle bir durum söz konusu değil. Emek yoğun, biricik ve kıymetli bir fotoğraf baskısı üretmişsiniz. Üstelik sayısal veya analog negatiften farklı yöntemlerle kopya almak mümkün ama aynı baskı ve performansı tekrar üretmek çok zor. Her baskının kendine has farklılıkları ve varyasyonları olabiliyor.

Tuz-gümüş baskı altın tonlama işlemi, Fotoğraf: Naz Önen

Yüksek lisans tezimin de bir parçası olarak başladığım alternatif fotoğraf tekniklerini ve antik avant-garde çalışan fotoğrafçıları yakından takip ediyorum. Alternatif fotoğraf tekniklerinde bugün yurt dışında büyük bir patlama yaşanıyor diyebilirim. Çok gecikmiş olsa da ülkemizde de bu tekniklere artan bir ilgi söz konusu. Fotoğraf üretimi noktasında film veya dijital bir makine kullanmış olmanın bir önemi yok. Melez yöntemler ile bu tartışmalar son buldu gibi görünüyor. Fotoğrafın geleceğinin endüstrinin dikte ettiği sayısal aygıtlardan ibaret olmadığını görmek mutlu edici bir şey.

Tuz-gümüş baskı üzerine koruyucu balmumu uygulaması

Grundberg’in kehaneti büyük ölçüde tutmuş gibi, en azından ilgi alanım olan alternatif fotoğraf teknikleri noktasında örtüşüyor gibi gözlemliyorum. El yapımı, emek yoğun, zahmetli, analog, sayısal veya melez fotoğraf çalışmalarının sayısındaki artışı da bunun bir göstergesi olarak kabul edebiliriz. Fotoğraf artık endüstrinin bizi sınırladığı kamera, kağıt, kimyasal, mürekkep ve cihazlarla yetinmiyor. Son teknoloji fotoğraf yöntemleri ile anında alabildiğimiz sonuçlar bizleri tatmin edemiyor. Sayısal, analog tartışmaları yapmıyoruz. Bizler de Talbot gibi ihtiyacımız noktasında kendi çözümlerimizi yaratırken fotoğrafı bir plastik sanat olarak zenginleştiriyoruz. Aşağıda şeffaf cam üzerine ıslak kolodyum ambrotip bir fotoğrafın sayısal fotoğraf makinesi ile çekilmiş fotoğrafının, mürekkep püskürtmeli yazıcıdan çıkmış sayısal negatifi kullanılarak basılmış fotojenik çiziminin tarayıcıdan elde edilmiş fotoğrafına bakıyorsunuz…Artık fotoğraf bunun neresinde diye tartışmıyoruz.2017

Ucube