En genel anlamda doğa fotoğrafı ; “doğal alanda insan izi olmayan bitki, hayvan ya da cansız her türlü içeriği olabilen fotoğraflara” denir. Bu tanımdaki kritik söz olan “insan izi”  insanın herhangi bir faaliyeti ile oluşmuş canlı ve cansız her şeyi kapsamaktadır. İnsan izi olan cansız varlıklar olarak yollar, eşyalar, mimari yapılar, ulaşım araçları, yapay ışıklar, yapay su akışları veya göller vb. üretimle yapılan veya insanın bir amaç için yaptığı her türlü varlık veya değişiklik anlaşılmaktadır. İnsan izi olan canlı varlıklar olarak da bitkilerden;  kültüre alınmış ağaçlar, tarım alanları, süs bitkileri, genleri oynanmış bitkiler, yer değiştirilerek düzenleme yapılmış doğal bitkiler gibi insanın bilgisini kullanarak yaptığı ve değiştirdiği bitkiler anlaşılmalıdır.  Faunadan ise evcilleştirilmiş, kafes, hayvanat bahçesindeki ortamlar gibi herhangi bir yöntemle özgürlüğü kısıtlanmış hayvanlar doğa fotoğrafı sayılmamaktadır.

Doğa fotoğrafında insan izi ile ilgili esneklik fotoğrafın doğal karakterini hiç bir şekilde etkilemeyecek, çok sınırlı seviyede olduğu durumlarda kabul edilmektedir. Büyük bir doğa manzarası içindeki zayıf görünen patikalar, vahşi yaşam fotoğrafındaki ortamın karakterini bozmayan ufak izler gibi.

Doğa fotoğrafı tanımında diğer bir içerik de insanla ilgilidir. İnsan, doğa fotoğrafında kabul edilmemektedir. Çünkü varoluş ve yaşamsal fonsiyonları açısından doğal bir varlık olmasına rağmen tüm diğer canlılardan farklı olarak aklını kullanarak dünyayı ihtiyaçlarına göre yeniden biçimlendiren, değiştiren, genel anlamda eko sistemlere bağlı olmadan yaşayabilen tek canlı olduğundan insan kültürel bir varlık kabul edilmektedir. İnsan, doğal yaşama yabancılaşmış kültürel bir canlıdır.

 Niğde, Aladağlar Emli Vadisi. Kültürel bir iz yok. Doğa fotoğrafı olarak kabul edilir.

Aynı fotoğrafta iki dağcının varlığı bu fotoğrafı doğa fotoğrafı olmaktan çıkartıp spor ya da o kişiler için anı fotoğrafı grubuna koymaktadır.

Sonbaharda Sinop Çangal dağlarında dağ köyü. Bu fotoğraftaki köy evlerinin varlığından dolayı bu fotoğraf doğa fotoğrafı değil kırsal manzara kabul edilir.

Nepal, Namche Bazaar, sol arkada en yüksekte Everest (8850) ve önde tüm görkemiyle dünyanın 4.yüksek dağı olan Lhotse (8516m ).  Görülen anıt ise Serpa Tenzing Norgay anıtı. Bu fotoğraftaki dünyanın en yüksek dağı Everest’in varlığı bile anıt ve insanların bulunmasından dolayı onu doğa fotoğrafı yapmıyor.

Doğa fotoğrafı türleri:

Doğa fotoğrafı anlam olarak çok geniş kapsamdadır. En büyük jeolojik oluşumların genel görünümlerinden en küçük parçasına, her büyüklükteki canlılar ve bunların belgesel veya soyut yorumları doğa fotoğrafının konusudur. Bu anlamda yaşadığımız dünyayı kapsayan doğa fotoğrafçılığı büyük bir başlıktır bu nedenle birçok alt gruba ayrılmıştır. En yaygın olarak tercih edilen konu doğa manzarası başta olmak üzere, yakın çekimler (makro), kuşlar, sular, vahşi yaşam, sualtı üst başlıklardır.

Bu konular da kendi içerisinde birçok alt konuya ayrılmaktadır. Örneğin yakın çekimler (makro fotoğraf), çiçekler, böcekler, cansız objelere yakın bakış gibi. Bu alt konulardan daha da uzmanlaşılan kelebekler, dragon fly gibi daha alt konulara da ayrılmıştır. Ayrıca doğada ışık, geometri, soyut, hareket, doku, renk, göz göze olmak gibi estetik, kavramsal veya duygusal içerikli birçok başlık doğa fotoğrafında çalışma alanı olarak kabul edilmektedir.

Doğa Fotoğrafçısı

“Doğa fotoğrafçısı” iki kelimeden oluşmaktadır. Bunlardan birincisi “doğa” ikincisi ise “fotoğrafçısı”dır. Bu anlamda iyi bir doğa fotoğrafçısı olmak için hem doğa hem de fotoğraf kültürüne sahip olmak gerektiği açıktır. Bu durum kuşkusuz tüm diğer fotoğraf eğilimleri için de geçerlidir. Kültürünüz varsa fotoğrafınız vardır.

Ayrıca ilgili kurumların içinde veya yakın ilişkide bulunmanız, konunuzla ilgili fotoğraf grupları ile iletişim içinde olmanız, arkadaş seçiminiz, bilgi kaynaklarınızın zenginleşmesi sizi daha iyi bir doğa fotoğrafçısı yapacaktır. Yanı sıra bir doğa fotoğrafçısından çevreye duyarlı ve doğaya saygılı olması beklenir.

Kısaca doğa fotoğrafçısı olmak bir yaşam biçimidir denilebilir. Yukarıda anlatılan özellikleri olmayan kişiler doğa fotoğrafçısı olamazlar mı diye sorulduğunda bunun cevabı “tabii ki olabilir”dir. Doğa fotoğrafçılığı bir gerek ve yeter şartları olan bir tanım değil fotoğrafik tercihdir. Eğer sahip olunan olanaklar, zaman, fiziksel yeterlilik gibi kısıtlar olsa bile bu bir fotoğrafçının doğa fotoğrafçısı olamayacağı anlamına gelmez. Kuşkusuz daha az sayı ve çeşitlilikte doğa fotoğrafı çekilir ama fotoğrafik başarıyı çekilen sayı ve çeşit değil fotoğrafın niteliği belirlemektedir.

Doğa fotoğrafında başarı, çekim planlarına gösterilen özen ve hazırlıklar ile doğru orantılı olacaktır. Yapılacak planda dikkat edilecek noktalar şunlardır:

Gümüşhane Artebel Gölleri Tabiat Parkında Cüneyt Oğuztüzün ve Ali İhsan Gökçen. Doğa fotoğrafçılığı bir yaşam tarzıdır.

Doğru yerde doğru zamanda olmak  

Bir fotoğraf projesinin/gezinin kuşkusuz en dikkat edilecek konusu “doğru zamanda doğru yerde olmak”dır.

Doğru zaman ve yer seçimini yalnızca atmosferik koşullar belirlemez. Bu çok yönlü ele alınması gereklidir. "Fotoğraf çekim planı, hazırlıkları ve bazı hatırlatmalar" bölümünde anlatılan çekim planı ve hazırlıklarınız yoksa iyi fotoğraf çekme şansınız az veya yoktur. Başarı için çekim planın önemli bir kısmının uygulanması şarttır. Bu planın olmazsa olmaz kısmı ise “doğru yerde doğru zamanda olmak”tır.

Bu temel gerek şartı Türkiye’den bir kaç örnekle açmaya çalışırsak: Küçük kıta özelliği gösteren Türkiye’de her bölgenin farklı coğrafi özellikleri vardır. Karstik topografyaya ait fotoğraflar, kanyonlar, mağaralar, lapyalar, polye ovaları fotoğrafları için Akdeniz bölgesi olmak üzere tüm Toros Sıra dağları doğru yerdir. Kuzeyde ise Küre dağları buna uygundur.

Türkiye’den önemli kuş göç yolları geçmektedir. Türkiye’de yaşamadığı halde farklı kuş türlerini bu göç sırasında doğru yerde bulunarak çekmek mümkün olabilir. Göç sırasında yüz binlerce göçmen kuş yurdumuza misafir olarak gelmektedir.  Bu fotoğrafları göç yolları üzerinde çekebilirsiniz. İstanbul kuş göç yolunun adeta otobanıdır. Göç tarihi mart, nisan, mayıs ayında güneyden kuzeye; eylül, ekim aylarında kuzeyden güneye izlenebilir.

Sonbahar denince aklımıza geniş yaprakları ağaçların büyüleyici renk değişimi gelir. Bu renkleri özellikle Avrupa Sibirya bitki kuşağı diye adlandırılan Karadeniz kıyı bölgesinde görülen geniş yapraklı ormanların bulunduğu yerlerde ekim ayının ikinci yarısında ve kasım ayının ilk yarısında görebiliriz.

Kastamonu, Küre dağlarında sonbahar.

Doğru zamanda doğru yerde olmak yaklaşımı ile en iyi Sonbahar renklerini fotoğraflamak için kasım ayının ilk haftasında Küre dağlarında olmak iyi bir seçimdir. Özellikle de 500-1200 m arasında geniş yapraklı ağaçlarla (kızıl kahve renkli Kayın) iğne yapraklı ağaçların (yeşil renkli ibreli ağaçlar Göknar) karışım yerleri en iyi bölgelerdir.

Doğru zaman her yıl hava koşullarına göre değişebilmektedir. Bu değişimler mutlaka takip edilmelidir. 2003, 2004, 2006, 2009 yıllarında geniş yapraklı ormanların yaprak renk değişimi ile oluşan sonbahar renkleri ekim ayındaki don ve fırtınadan dolayı olmamıştır. Buna karşılık 2005, 2007, 2010, 2016 yılları son derece etkileyici renkler oluşmuştur.

Büyük topluluklar halinde rengarenk parlak renkli bozkır çiçeklerini çekmek istiyorsunuz. Bu çiçek topluluklarının görülme süresi bozkırın sert hava koşullarından dolayı kısa olur. Onlara yalnızca mayıs ayında (hatta mayıs ayının 2. yarısında) karasal veya yüksek Akdeniz iklimi olan yerlerde görebilirsiniz. İç Anadolu bölgesi ve civarında özellikle de nadasa bırakılmış tarlalarda çılgın bozkır çiçeklerine rastlama şansınız daha da yüksektir. Bir başka mevsim ve yerde bozkır çiçek topluluklarını göremezsiniz.

Bu örnekler bu şekilde uzar gider. Bu örneklerden de anlaşılacağı gibi doğru yer ve zamanın belirlenmesi sahip olduğunuz doğa kültürü ile doğru orantılıdır.

Fotoğrafik alanı, yalnızca gezi anına göre değerlendirmek eksik bir gözlem olur. Alanın, farklı mevsimlerde ve atmosferik koşullarda alacağı özellikleri düşünmek, güneşin doğum ve batım noktalarını belirlemek ve bilgi toplamak çok önemlidir. Bu bilgilerin daha sonra doğru olarak kullanılabilmesi için yazılı veya görsel olarak kayıt edilmesi gerekir. Bu bilgi toplama ve değişimin gözlenmesi daha sonra aynı alanda yapacağınız geziden yüksek verim almanızı sağlayacaktır. Bazen de aynı gezi sırasında değişen hava koşullarının not edilmesi, verim olarak size geri döner.

Doğa fotoğrafları, doğal ışığın kullanıldığı fotoğraflardır. Doğal ışığı anlamak ve doğru kullanmak, başarılı doğa fotoğrafçılığının en önemli etkenlerinin başında gelmektedir.

Doğal ışık çok değişken özellikler gösterir. Bulunduğunuz enlem, aylar, günün değişik saatleri, havanın nem oranı, havadaki diğer katkı maddeleri ve tozlar, havanın inceliği, atmosferik koşullar, geliş açısı, bulutların durumu, coğrafi yer gibi faktörlerin hepsi ışığın şiddetinin, renginin, yönünün değişmesine neden olur.

Teorik olarak kötü ışık yoktur. Her ışık fotoğrafçının amacına uygun olabilir. Yani amaçlanan fotoğraflar için farklı uygun ışıklar vardır. Dolayısıyla ne anlatılmak isteniyorsa o ışığın peşinde olmak gerekir. Bu durum doğa fotoğrafçısının çok planlı davranmasını gerektirmektedir. Bu anlamda doğa fotoğrafı çekiminde istediğiniz ışığa sahip fotoğrafların eldesi oldukça zordur.

Doğal alanlarda iyi ışık saatlerinde başka bir bakış noktasına ulaşmak zaman aldığından farklı fotoğraflar üretmek zordur. Bazen bir noktadaki en iyi ışık için bir gün harcamanız gerekebilir.

“Doğa fotoğrafları, doğal ışığın kullanıldığı fotoğraflardır. Doğal ışığı anlamak ve doğru kullanmak, başarılı doğa fotoğrafçılığının en önemli etkenlerinin başında gelmektedir.”

Doğada kuralları atmosferik koşullar koyduğundan siz yönetemezsiniz ancak ışığı anlamaya çalışır, izler ve verimli biçimde kullanmaya çalışırsınız. Çekim konusuna göre iyi ışıkta fotoğraf çekim süresi gün, hafta, ay veya yıllara bağlı olarak değişir. Çekmek istediğiniz fotoğraf için çoğu zaman farklı ışık, mevsim ve atmosferik koşullar daha doğrudur. Bu anlamda doğal ışıkla çalışmak çok zaman isteyen, hatta bazen şans gerektiren ışıklardır.

Her doğa manzarası için uygun ışık farklıdır. Örneğin bir gezide şelale fotoğrafı için avantajlı olan homojen ışık, biraz sonra çekmek istediğiniz dağ manzarasında, kayanın renklerini yeterince ortaya çıkarmadığı için ve kayaların gölge oluşturmamasından dolayı hacim etkisi hissedilmeyeceğinden uygun olmayabilir. 

Maçahel, Artvin.

Her hava koşulu ve her mevsimde fotoğraf çekilir. Fotoğrafçı neyi anlatmak istiyorsa o ışığın peşinde olmalı veya hava koşullarına göre çekeceği konuları değiştirmelidir. Dolayısıyla eğer ışığı anlıyorsanız her hava koşulu ve mevsim sizin için uygundur. Farklı havalarda değişen çekilen fotoğraf sayısının miktarıdır, fotoğrafların niteliği değişmez.

Yağmurlu havalar donanımın zarar görmesi ve gezme zorluğundan dolayı tercih edilmezler. Halbuki nesneler ıslandığında temizlenmiş ve ıslanmaktan dolayı doygun renkler almıştır. Ağaçlar, yapraklar, taşlar, kumlar, topraklar başka renktedir. Orman hiç görmediğiniz kadar etkileyicidir. Tepelerdeki toprakların rengini hiç böyle görmediğinizi fark edeceksiniz.