Kamil FIRAT

  BİR TARİH OLARAK BEDEN,

Bir tarihi olayı anlatmak için bazen binlerce sayfa metin yazılır… Belgeler… Karşılaştırmalar… Anılar… Nesneler… vb. gibi birçok şey… Yine de çoğu zaman yeterli olmaz tüm bunlar… Sonra bir gün karşınıza bir “beden” çıkar… Ağzından tek bir sözcüğün dökülmediği bu bedenler, hiç bir sözcüğün anlatamayacağı kadar çok şey anlatır... Zaman beden olmuş, beden ise bir anlatı...

Beden tüm yaşadığı; sevinçler, kederler, hüzünler karşısında “belleği olan bir ayna”ya dönüşür... Fotoğraf, belleği olan aynaların, “flulaştırıcı” tarafını kırar ve bedeni sonsuza kadar, “okunabilir bir metin” haline getirir. Fotoğrafın bu özelliği,  onu bedenlerin dile geldiği yüzeyler olarak, bulunduğu günden bu yana, en önemli anlatı nesnesi haline getirmiştir. 

Çoğu zaman fotoğrafçı “anlatıcı” rolünü üstlenir. Ve doğaldır ki bunun sonucunda fotoğrafın konusu, fotoğrafçının imgeleminde kurguladığı sınırlar içine hapsolur... 
Çok az fotoğrafçı ise bir “aracı” gibi davranır. Ortada sanki fotoğrafçı, fotoğraf makinesi yokmuş gibidir. Fotoğrafa bakan, objenin temsilinden çok, objenin kendisi ile  baş başa gibidir.
Özellikle konusu kültürel göstergeler olan fotoğraflarda bu yaklaşım, izleyicinin, tüm önyargılardan uzak, konuyu çözümlemesine olanak tanır...
Bu anlamda, fotoğraf tarihinde de “anıtsal örnek”lerle karşılaşmak mümkündür. 

Sultan II. Abdülhamid’e Amerika’dan gönderilen albümler içinde, Amerikan Yerlileri üzerine etnolog W. J. Hoffman’ın hazırlamış olduğu albüm, tam da önyargılardan uzak okumalara olanak verecek türden...
Fotoğraflar, Amerika’da binlerce yıldır yaşayan yerlilerin stüdyo ortamında çekilmiş fotoğraflarından oluşuyor. Fotoğraftaki bazı insanların iki fotoğrafı var. Biri geleneksel kıyafetleri, diğeri de “giydirildikleri kıyafetler” ile... 

Her bir Amerikan Yerlisi, ait olduğu kültüre dair kendini temsil eden bütün göstergeleri üzerinde taşıyor... Antropologlar ve Etnologlar için birer hazine niteliğinde bu fotoğraflar...
Ancak yerli halkın bütün kültürel kodlarını içinde barındıran bu fotoğrafların ortak paydası “ruhun yalnızlığı”nın dışa vurulduğu birer gösterge niteliğini taşımalarıdır.
Bedenler ve bakışlar bütün yaşadıklarını hiç bir zorlama yoruma izin vermeyecek kadar “sarih” şekilde dile getiriyor. 

Diğer taraftan “giydirildikleri kıyafetler”, 18.yüzyıldan itibaren dünyayı tek tipleştirme, “uygarlaştırma (!) çabalarının tam karşılığı.  Hoffman’ın albümünün üzerine Osmanlıca yazılan etikette “Amerikan Vahşileri” notu düşülmüş. 

Fotoğraflara bakıldığında kimin “vahşi”, kimin ise “insan” olduğunu görmek mümkün...
19.yüzyılda Amerika’ya sonradan gelenler ile Amerikan yerlileri arasında olup biteni binlerce kitap, milyonlarca sayfa yazı anlatmaya çalışmıştır.
Hiçbiri, bu albümdeki fotoğraflar kadar gerçeği izleyicisine aktaramamıştır... 

Yerli reisi, dört nala giden atının yularını çeker. Yanındakiler  “niye durduk” deyince, “çok hızlı geldik, ruhumuz geride kaldı.” 
Bu cümleyi kuran insanlar, kendisine objektifi doğrultan insanların dünyasına ait olmadığını, bedenleriyle / bakışlarıyla sessiz bir şekilde haykırdılar...

*W.J. Hoffman’ın fotoğrafları çektiği albüm, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Yıldız Sarayı Fotoğraf Koleksiyonu’nda yer almaktadır.